Het was al een goed idee: het kookboek “Visio Kookt!”, voor alle medewerkers van Koninklijke Visio. Het werd een nog beter idee toen er een spraakgestuurde versie van het boek bijkwam: “Koken zonder Kijken”. Zodat ook blinde en zeer slechtziende mensen de recepten van Visio-medewerkers en topkok Pascal Jalhay gemakkelijk zelf kunnen bereiden en kunnen genieten van de bijbehorende verhalen.
Door John van Enckevort in de Stem van Grave
De gedachte kwam op bij Timon van Hasselt, adviseur digitale toegankelijkheid bij Koninklijke Visio: “Nu we toch een kookboek gaan maken, waarom proberen we dan niet meteen om deze toegankelijker te maken via een spraakgestuurde versie?” “Goed plan”, was de reactie, al werd het geen “zo gezegd, zo gedaan”-verhaal. In het boek staan bijvoorbeeld 21 recepten van Visio-medewerkers, elk gekoppeld aan een eigen verhaal. Plus nog eens 15 exclusief voor Visio samengestelde recepten van meester-kok Pascal Jalhay, met extra aandacht voor contrasten in kleur en structuur. “Er is bij Visio keihard aan getrokken om dit plan te laten slagen. Voice-apps zijn nog nieuw. Maar we wilden graag de mogelijkheden gaan verkennen van een app die je volledig met je stem kan bedienen.”
Een kookboek leeft voor een flink deel van aantrekkelijke receptenfoto’s, die de lezer uitnodigen om het te gaan maken. Die beleving moet ook bij blinden en slechtzienden kunnen landen. “Daarom hebben we bijvoorbeeld gekozen voor echte stemmen, in plaats van computerstemmen”, legt Van Hasselt uit. “Zo vertolken twee collega’s als stem-acteurs de verhalen van de 21 Visio-medewerkers. Dat is een flinke organisatie geweest, maar zeker van meerwaarde voor het overbrengen van het gevoel.”
Het opnameproces werd begeleid door podcastmaker Ferry Molenaar, die voor een kwalitatief hoogstaande opname heeft gezorgd. Bovendien doet zijn stem dienst als voice-over, als begeleider door alle stappen in de spraakmenu’s van Koken zonder Kijken. “Ferry’s enthousiaste “tone of voice” zorgt voor een hele prettige beleving, in vergelijking met een computerstem. Zeg maar het verschil tussen een boek met alleen maar platte tekst óf een mooi vormgegeven boek met kleurenfoto’s.”
Het belangrijkste aspect van een voice-app zijn de navigatiemogelijkheden en het navigatiegemak, weet Molenaar: “Gebruikers moeten bijvoorbeeld heel gemakkelijk terug kunnen, of een fout commando kunnen herstellen. Omdat ze zich bijvoorbeeld vergist hebben, of omdat ze een bereidingsstap nog eens willen horen. Hapert de app op dit gebied, dan geeft de gebruiker het na twee of drie keer op en ben je haar of hem gewoon kwijt.” Een goed voorbeeld hiervan is de keuze in deze app tussen “Verhaal luisteren”, of “Recept lezen”. Wanneer de gebruiker antwoordde met “Verhaal lezen”, begreep de app het niet. Molenaar: “Dus moet je erin verwerken dat “verhaal” en “recept” de leidende woorden zijn in deze keuze.” Van Hasselt voegt eraan toe: “Het is belangrijk dat een app vriendelijk zegt een commando niet te begrijpen, met goede hints naar wat wel de opties zijn. Bij een menselijke stem is dat helemaal gewenst. Daarvan verwacht de gebruiker echt dat hij je in één keer begrijpt.”
Wim kookt een recept uit Visio Kookt!
Als blinde Visio-medewerker ontving Wim Pierik het boek én een Google Speaker om de app te kunnen beluisteren. “Dat vond ik hartstikke leuk. De app “Koken zonder Kijken” was bovendien een mooie manier om die speaker uit te testen.” Hij is zeker te spreken over de verhalen in het kookboek. “Heel mooi gedaan”, stelt hij, terwijl hij geamuseerd luistert naar de persoonlijke verhalen rondom de recepten van de voorzitter van de Raad van Bestuur van Visio, Margreeth Kasper de Kroon (tomatensoep) en Raad van Bestuur-lid Annelies Versteegden (rivierkreeftjes in roze saus). “Slim is dat je kunt kiezen tussen een verhaal, een recept én een aparte ingrediëntenlijst voor dat recept. Je moet immers alles wat je nodig hebt, eerst in huis halen.” Waarbij de keuze voor snel of langzaam voorlezen van de ingrediënten eveneens van pas komt: langzaam om het bijvoorbeeld te onthouden of op te schrijven, snel om te controleren of je niks vergeten bent op je lijstje.
Wel zou Pierik wat sneller door de app heen willen navigeren. “Ik ben een ervaren gebruiker van apps en andere technische hulpmiddelen. Op mijn pc heb ik bijvoorbeeld veel recepten staan. Een stem leest die voor, waarbij ik vaak na een half woord al verder scrol, omdat ik weet wat er komt. Die snelheid mis ik enigszins in deze app. Prima voor iemand die het nog niet zo goed beheerst, voor mij wat langzaam.” Verder vindt hij de recepten een mooie mix: “Waarbij het gros me voor iedereen goed te bereiden lijkt. De toegevoegde geluiden zoals sissende boter en het snijden van een ui zijn grappig, maar je zou ze ook moeten kunnen uitschakelen als het je te veel stoort.”
Van Hasselt is zeer tevreden over de spraakgestuurde versie van het boek. Met als voordeel dat je in de app-versie gaandeweg nog verbeteringen kunt aanbrengen: de navigatie aanpassen, de recepten op thema rangschikken of er extra recepten aan toevoegen. “We willen graag de ervaringen van gebruikers horen, zodat we de gebruikersvriendelijkheid en de beleving nog verder omhoog kunnen tillen.”
In samenwerking met web- en appbouwer Q42 hebben een voice app ontwikkeld als toegankelijk alternatief voor het “Visio Kookt!”-kookboek. Met de app konden gebruikers hands- en eyesfree recepten opzoeken, verhalen beluisteren en met spraakcommando's door de recepten navigeren. Ook handig voor iedereen die bijvoorbeeld tijdens het koken z’n handen vrij wil hebben.
Tussen 2021 en 2023 was "Visio kookt!" beschikbaar als een Google Action voice-app en gratis te downloaden. Helaas is de app niet meer bruikbaar vanwege gewijzigd beleid bij Google. Ondanks het verlies van de app, leverde de ontwikkeling ervan waardevolle inzichten op in complexe voice-interacties. De uitdagingen om bijvoorbeeld door een boekinhoud met 24 hoofdstukken te navigeren en specifieke recepten te vinden, werden aangepakt.
De snel ontwikkelde voice-app diende als experiment om het papieren boek op een boeiende manier toegankelijk te maken via spraak en om te leren hoe spraakinteracties het beste kunnen worden ingezet. Het gebruik van echte voice-acteurs voor verhalen en recepten, naast de chefkok-robot die recepten voorleest via een computerstem op verschillende snelheden, bleek positief ontvangen te worden.
Na de release werd de app geëvalueerd door een collega van VisioLab samen met een testgroep ervaringsdeskundigen. Dit resulteerde in waardevolle inzichten en discussies over bredere toepassingen van voice-dienstverlening bij Visio. Er werd benadrukt dat voice-apps meer ingezet kunnen worden, bijvoorbeeld om eenzaamheid te verminderen door Google Home als gesprekspartner met interessante verhalen te gebruiken.
De ervaringsdeskundigen zien ook potentie in voice als een eerste stap bij revalidatietrainingen, zoals O&M-trainingen, waarbij het delen van ervaringen en instructies via spraak het zelfvertrouwen van cliënten kan vergroten. Ze suggereren ook het gebruik van spraaktechnologie in musea en sportactiviteiten. Het “Visio Kookt!” voice-kookboek wordt beschouwd als een aangename introductie tot voice-technologie, en er wordt aangedrongen op het verkennen van bredere toepassingen, zoals in revalidatie, sport en maatschappelijk werk.